یادداشت/ خانم دکتر عربی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی: وحدت و اتحاد میان پیروان ادیان توحیدی و مذاهب اسلامی پیام قرآن کریم

وحدت و اتحاد میان پیروان ادیان توحیدی و مذاهب اسلامی پیام قرآن کریم/ یادداشتی از خانم دکتر عربی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی

در حقیقت، شریعت الهی در همه دوران‌ها، واقعیت طبیعیِ اختلاف میان انسان‌ها را به رسمیت شناخته و در خطاب‌های خود به مردمِ متفاوت، آن را در نظر گرفته است. این هماهنگی را می‌توان در موارد زیر دید: تفاوت میان شریعت‌های آسمانی در دوران‌های مختلف، نسخ برخی احکام گذشته با احکام جدید، تنوع شیوه‌های دعوت و اقناع، دستور به اجتهاد، تفکر و استفاده از عقل؛ همه این موارد نشان می‌دهد که دین، خود را با طبیعت متکثر و گوناگون انسان‌ها سازگار کرده و تشریع (وضع احکام) در خدمت تکوین (آفرینش) قرار گرفته است.

اسلام، دینی است وحدت‌آفرین و از جمله معجزات دین اسلام، این است که دل‌ها را پس از دشمنی، درگیری و نزاع ـ که پیش از دعوت اسلام در میان عرب‌ها رایج بود ـ به هم نزدیک و متحد کرد. بلکه «الفت» ویژگی بارز و منحصر به‌فردِ پیام اسلام است. خداوند متعال می‌فرماید:

﴿ وَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنفَقْتَ مَا فِی ٱلْأَرْضِ جَمِیعا مَّا أَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَکِنَّ ٱللَّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ إِنَّهُۥ عَزِیزٌ حَکِیمٌ﴾ (أنفال: ۶۳)

دعوت قرآن، دعوتی است وحدت‌گرا و انس‌آفرین؛ زیرا پیام آن، پیام جهانی است، پیامی است که در آن جمع و اتحاد و دربرگیری دیده می‌شود، نه تعصّب، نه طرد، نه اجبار، و نه بستن درها به روی دیگران

و در راستای اهتمام قرآن کریم بر اینکه اختلاف در چارچوب مشترکات باقی بماند تا موجب فروپاشی اتحاد نشود، خداوند متعال در نکوهش تفرقه و اختلاف در آنچه دلایل روشن (بیّنات) آورده‌اند ـ که همچون مرجعی جامع به‌شمار می‌رود ـ می‌فرماید:

﴿وَمَا تَفَرَّقَ ٱلَّذِینَ أُوتُواْ ٱلکِتَبَ إِلَّا مِن بَعدِ مَا جَاءَتهُمُ ٱلبَیِّنَةُ﴾ (بینه: ۴)

از نگاه قرآن، اختلاف باید در خدمت اتحاد و اجتماع باشد، نه در جهت تخریب و تضعیف پایه‌های آن.

همچنین این حقیقت در آیه‌ی قرآن آمده است:

﴿وَٱعتَصِمُواْ بِحَبلِ ٱللَّهِ جَمِیعا وَلَا تَفَرَّقُواْ﴾ (آل عمران: ۱۰۳)

خداوند در آیاتی که جامع و کنترل‌کننده‌ی اختلاف هستند ـ به‌ویژه در دایره‌ی اختلاف درون یک دین، یعنی دین اسلام ـ و برای حفظ وحدت امت، می‌فرماید:

﴿ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ  فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ  ُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ  ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا  ﴾ (نساء: 59)

در این آیه، خداوند امت اسلامی را به تمسک به مرجعی که مانع از اختلاف و وحدت‌بخش اندیشه و روش است، دعوت می‌کند؛ تا اختلاف در مسیر اتحاد و انسجام قرار گیرد.

چنانچه گذشت، قرآن کریم در آیات فوق بشریت را به جست‌وجوی نقاط مشترک برای مدیریت اختلاف دعوت می‌کند. با آنکه قرآن، اختلاف طبیعی و انسانی را به رسمیت می‌شناسد، اما بر سامان‌دهی این اختلاف و کاهش زمینه‌های آن تأکید دارد. قرآن برای هر حوزه انسانی، اشتراکاتی تعیین کرده که می‌تواند افراد آن حوزه را دربرگیرد. از این رو، اهل ادیان را ـ و از طریق آنان، تمام فرهنگ‌ها، تمدن‌ها، و حتی تمام انسانیت را ـ به "کلمه‌ی سواء" یعنی اصول اعتقادی و اخلاقی مشترک فرا می‌خواند. همچنین مسلمانان را به "وحدت مرجعیت" دعوت می‌کند، چرا که دین اسلام انسان‌ها را برای اتحاد و هم‌زیستی آماده ساخته است.